Лёс жанчыны

Лідзію Іванаўну, якой ужо 85 гадоў, мы засталі за работай у агародзе. Яна рыхтавала глебу пад ураджай наступнага года. Убачанаму мы  не здзівіліся:  чалавек, нават у такім узросце, рухаецца – значыць жыве.

         Хлопчыкі хутка скапалі градку, перанеслі гарбузы – і падрыхтаваліся слухаць аповед жанчыны.

         Бардыга (Сухарка) Лідзія Іванаўна нарадзілася 16 ліпеня 1930 года ў вёсцы Сялюцічы Грабаўскага сельскага Савета ў шматдзетнай сям’і калгаснікаў. Вялікая сям’я – гэта апора і падтрымка для меншых і забяспечаная старасць. Толькі вайна ўнесла свае карэктывы, пакінуўшы на сэрцы нясцерпны боль.

         Калі пачалася вайна, Лідзіі Іванаўне было адзінаццаць гадоў. Яна закончыла 3 класы, а ўсё перажытае памятае, як сёння.

         “18 лістапада 1942 года  карны нямецкі атрад хутка ацапіў вёску. (Да прыходу чужынцаў бацька павёз партызан у вёску Бобрыкі, я з братам Косцікам пагналі авечак пад Грабаў, а сястра з другімі аднавяскоўцамі пагналі кароў у бок Капцэвіч. У хаце засталася  маці з трыма дзецьмі). Літасці не было нікому. І старых, і малых немцы пагналі ў канец сяла. Маці з меншымі дзецьмі была ў натоўпе людзей, якія крычалі, галасілі, шлючы праклёны фашызму.

         Вырвацца з акружэння было немагчыма. Хто  рабіў спробу ўцячы, быў забіты на месцы. Параўняўшыся з калодзежам, тры дзяўчыны ўпалі ў яго. Фашысты прыгавор вынеслі на месцы: у калодзеж была ўкінута граната. Пасля выбуху глядзець на ўсё было немагчыма.

         Паліцаі сваіх родных аддзялілі, а астатніх жыхароў заганялі, як жывёлу, у хаты і ў хлеў. Плач, енк, стогны не сціхалі.

         Пазней Дар’я  Барысава, яна змагла вырвацца з полымя,  расказвала, што маці з дзецьмі загналі ў хлеў. Яна з дзіцём спрабавала выскачыць, але куля абарвала жыццё.  

         Карнікі спалілі ўсю вёску, засталіся хаты толькі каля самага лесу. Страшную смерць прынялі 364 чалавекі, сярод якіх мая маці, два браты і сястра. Напамінам усім жывым аб жудаснай трагедыі з’яўляецца помнік, пастаўлены на месцы  смерці  жыхароў вёскі.

         Зрабіўшы сваю чорную справу,  пад вечар немцы пакінулі вёску. З надыходам цемры пачалі збірацца сяльчане, хто выскачыў з агню і знайшоў укрыццё у лесе, і каго не было на той момант у вёсцы.

         Бацька прыехаў па нас пад Грабаў. Мы пераначавалі ў лесе, а раніцай пайшлі ў вёску.  Страшная карціна  паўстала  перад  вачыма: папялішчы, едкі пах, абгарэлыя трупы… Ад  роднай  цёткі  Ганны  застаўся  толькі  фрагмент   абгарэлай рукі, якая была прыкрыта ражком хусткі.

         Заставацца ў вёсцы баяліся. Укрыццё знайшлі ў лесе, дзе яшчэ было тры сям’і. пабудавалі курані. З ежай былі праблемы, пагэтаму вярталіся на месцы спаленых падворкаў. У цёткі ў кубёлку засталося абгарэлае сала: елі і яго. З капцоў даставалі бульбу, якую пяклі на агні.

         Зімой 1942 года пераехалі ў Рабку. Жылі ў чужых людзей. Потым пасяліліся ў цёткі Надзеі  Шабалтас з Бабуніч. Некаторы час жылі ў яе, а потым стрыечная сястра Параска забрала мяне ў Людзвіноў. Жыла  там нядоўга, бо Глушко Серафіма Цімафееўна забрала назад у Бабунічы ( на другі дзень вёска Людзвіноў  была спалена). Бацька з братам паехалі ў сялюціцкі лес, дзе і жылі.

         Восенню 1943 года вярнулася ў лес да бацькі.  Наша жыццё  ўскладнялася тым, што пачаліся аблавы. Прыходзілася ўвесь час хавацца, толькі уратавацца не змаглі. Немцы злавілі нас і пагналі ў Капцэвічы, дзе ў камендатуры ў час допыту бацьку збілі. Нас кінулі ў дрывотню, дзе размяшчалася нямецкая кухня. Прасядзела я з братам там цэлы тыдзень. Начальнік паліцыі  (ён быў падпольшчыкам) праявіў міласэрнасць і забраў нас да сябе, а потым дапамог збегчы бацьку.

         Становішча было складаным: не было што есці. Пачалі хадзіць па хатах, каб хто што даў  з’есці. Елі нават  тое, што заставалася  ад хворых тыфам немцаў. І сёння памятаю манку, якой нам давалі ўдосталь. Ды толькі бяда не бывае адна – захварэлі на тыф. Лячыцца не было чым. Адна жанчына паставіла банкі. Потым з дапамогай стрыечнай сястры адолелі нядуг. Адно злячылі – кароста напала. Маззю, якую далі немцы, павымазвалі нас. Дапамагло.

         З Капцэвіч уцяклі ў лес, дзе людзей было багата. Жылі там. Прыйшоў бацька і забраў нас у Сялюцічы. Праз некаторы час бацьку забралі ў армію, ён трапіў на фронт, а мы жылі ў цёткі.

         Чаго толькі не перажыла! Чатыры  гады  працавала ў паляка ў Западнай. А ён за маю работу нічога не заплаціў. Так і вярнулася дадому ні з чым.

         Вайна закончылася, бацька вярнуўся дадому. У 1949 годзе  ажаніўся                 другі  раз. Жылі мы ў вёсцы Падозбін. Працавала ў паляводчай брыгадзе ў калгасе “Запаветы Ільіча”.

         Пазнаёмілася з Фёдарам Мікалаевічам Бардыгам, з якім у 1950 годзе згулялі вяселле і аддзяліліся ад бацькоў. Жылі шчасліва, нарадзілі чацвёра дзяцей, якім далі пуцёўку ў самастойнае жыццё.

         У 1972 годзе купілі хату ў Бардыгі  Пятра  Савіча і пераехалі ў вёску  Бабунічы, дзе ўжо больш за 40 гадоў жыву. Жыву адна, бо Фёдар памёр у 1999 годзе ад сардэчнай недастатковасці. Дзеці і ўнукі прыязджаюць часта. Яны завуць да сябе. Толькі ж ці паеду я? Я не змагу без зямлі, якую трэба апрацоўваць, без хаты, дзе ўсё напамінае аб пражытых гадах, без паветра, якое я ўдыхаю, выходзячы кожную раніцу на вуліцу. – жанчына спынілася, памаўчала момант і дадала: -  Дзеткі, няхай страшнае слова  “вайна” ніколі не ўварвецца ў ваша жыццё”.

         Валянціна Некрашэвіч, класны кіраўнік 8 класа